Eskipazar Ä°lçesi tarihte HADRÄ°APOLÄ°S adı ile geçmektedir. KuruluÅŸ tarihi Ä°skenderin ölümü olan M.Ö. 323 den sonraya rastlar. MAKEDONYA Ä°mparatorluÄŸunun parçalanması ile oluÅŸan yeni devletlerden PAFLAGONYA devleti Eskipazar’ıda içerisine alır. Budaklar köyünün Hacıahmetler Mahallesinin bulunduÄŸu yerde HADRÄ°APOLÄ°S kentinin kalıntıları vardır.
HADRÄ°OPOLÄ°S M.Ö. 68 yıllarınca Romalıların hakimiyetine girmiÅŸ daha sonra Romalılar’ı kesin yenilgiye uÄŸratan Selçukluların eline geçmiÅŸtir. Harap ve yıkık bir ÅŸekilde olduÄŸu için Selçuklular devrinde ViranÅŸehir adını almıştır.
Selçukluların MoÄŸollar’a yenilmesinden sonra 1339 yılında CANDAROÄžULLARI’nın eline geçen ViranÅŸehir 1398 yılında Yıldırım Beyazıt’ ın CandaroÄŸluları BeyliÄŸini Osmanlı devletine katması ile Osmanlı Devleti sınırları içine girmiÅŸtir.
1894 yılında yayımlanan Kastamonu Ä°l yıllığında, bu bölgeye ViranÅŸehir Sancağı denmekte Safranbolu ve Bartın ilçelerinin bu sancaÄŸa baÄŸlı olduÄŸu kaydedilmektedir.
Evliya Çelebi XVII Y.Y. ortalarında Eskipazar yörelerini gezmiÅŸ o zamanlar Bayındır Köyünün Bucak olduÄŸunu ve Eskipazar’ın Bayındır’a baÄŸlı olduÄŸu kaydedilmektedir.
1845 yılında Viranşehir Bucak olmuş ve adı da MECİDEYE olarak değişmiştir.
Cumhuriyet ilan edildiÄŸinde Eskipazar’ın bulunduÄŸu yerde 2 han birkaç dükkan ve üç ev olduÄŸu PerÅŸembe günleri Pazar kurulduÄŸu bilinmektedir. Cumhuriyet devrinde bucak olmuÅŸ, Pazarının eskiliÄŸi nedeniyle ESKÄ°PAZAR adını almıştır. Çankırı Ä°line baÄŸlı 1945 yılında Ä°lçe Merkezi olan Eskipazar” da 1946 yılında ise Belediye TeÅŸkilatı kurulmuÅŸtur.
06.06.1995 gün ve 22305 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Karabük” ün Ä°l olması ile birlikte Eskipazar Ä°lçesi de Çankırı Ä°linden alınarak Karabük Ä°line baÄŸlanmıştır.
“Paphlagonia Hadrianapolis’i” olarak adlandırılan yer bugün Karabük Ä°li, Eskipazar Ä°lçe Merkezi'nin 3 kilometre batısında ‘ViranÅŸehir’ olarak adlandırılan mevki ve çevresindeki arazi üzerinde dağınık bir ÅŸekilde bulunmaktadır. Hadrianapolis Antik Kenti ise Budaklar, Büyükyaylalar, Çaylı ve Beytarla köylerini kapsamaktadır. Budaklar Köyü, Hacı Ahmetler Mahallesi’nde kentin kalıntıları yoÄŸunlaÅŸmaktadır ve bu mevki ViranÅŸehir olarak adlandırılmaktadır.
Kuzeybatı Anadolu’nun klasik antik çaÄŸlardaki sosyo-ekonomik yapısı, kültür tarihi ve arkeolojisi üzerine bugüne deÄŸin çok durulmamıştır. Bu yüzden Hadrianapolis Kenti kalıntıları da fazla tanınmamaktadır. Gerçek anlamda kentte birden fazla merkez vardır. Bunlardan birinde Roma kalıntıları yoÄŸunlaÅŸmaktadır. Bu alan bir kaya yüzüne iÅŸlenmiÅŸ aedicula’sı bulunan bir kutsal alandır. Bunun dışında kentin Roma Dönemi mimari kalıntıları sınırlıdır. Erken Bizans Dönemi kalıntıları ise yoÄŸundur.
Kent içinde üç adet Erken Bizans kilise kalıntısı vardır. Bunlardan ikisi kaçak kazılar sonucu açılmıştır. Bunun dışında bir sarnıç kalıntısı hala tonozları ile ayaktadır. Kentin Roma ve Bizans dönemi mimari dokusuna ait bloklar devÅŸirme olarak ilçenin çeÅŸitli yerlerinde kullanılmıştır. Proje kapsamında bu devÅŸirme malzemenin tümünün yerlerinin saptanması, harita üzerinde iÅŸaretlenmesi, belgelenmesi ve korumaya alınması gerekmektedir.
Antik yerleÅŸim özellikle üç adet kilise kalıntısının bulunduÄŸu alanda yoÄŸunlaÅŸmaktadır. Bu kiliselerin tamamı Ä°S 6'ncı yüzyıla aittirler. En erken kilise olarak hemen Eskipazar’ın 2 kilometre batısında kent çıkışında, bir mevki üzerinde inÅŸa edilmiÅŸtir.
2003 tarihinden itibaren yapılan çalışmalarda 15 x 23.5 metre ebatlarındaki kilisede dört önemli mozaik bulunmuÅŸtur. Kadın, erkek, hayvan ve meyve figürlerinin yer aldığı mozaiklerin önemli bir özelliÄŸi üzerlerinde Hıristiyan inancına göre cennetteki dört nehir “Phison”, “Geon”, “Euphrates” (Fırat) ve “Tigris” (Dicle)’in personifikasyonun ve adlarının yer almasıdır. Bu tür bir kompozisyona Anadolu’da henüz rastlanılmamıştır.
Kilise tabanındaki mozaikli alan içinde yine bir de adak yazıtı bulunmaktadır. Bu yazıtta “Sadık saray muhafızı Himerios ile pek onurlu ve deÄŸerli Valentina'nın adağıdır” ibaresi geçmektedir. Himerios adı üstüne yapılan çalışma sonucunda bu ismin bir “Skholarios”, yani bir Ä°mparatorluk muhafızı olduÄŸunu ve bu ismin filolojik ve prosografik olarak yalnızca Ä° S 6'ncı yüzyılda görüldüÄŸü fark edilmiÅŸtir. Ayrıca Himerios ile Valentina evli olduÄŸu düÅŸünülmektedir. Yalnız bu mozaik yazıtında bir verbum yoktur, bu da yazıtın devamının bir yerlerde olabileceÄŸini düÅŸündürmektedir.
Mozaikler 2003 yılında, hava koÅŸullarından etkilenmemeleri için geçici olarak özel bir örtüyle kapatılmıştır. Kilisede yapılan ayrıntılı incelemelerde fark edilen diÄŸer bir husus, atrium duvarının en alt taÅŸ sırasındaki taÅŸlardan ikisinin dış yüzünde en az 10 satırlık Yunanca yazıtın varlığıdır. Bu yazıt "damnatia memorae" ÅŸeklinde kazınmış olsa da yazılar halen seçilebilmektedir. Ayrıca kilise giriÅŸ kapısında tabana gömülü tabula ansata ÅŸeklinde bir yazıtta ‘Burada anısı azizler arasında yer alan Iordannes yatıyor’ ibaresi bulunan mermer bir yazıt mevcuttur.
Eskipazar Ä°lçesine 10 Km. mesafedeki mesire yeri , çok zengin bitki örtüsüne, su kaynaklarına ve yaban hayatına sahiptir. Asfalt yolla ulaşılabilen mesire yerinde, masa ve banklar, ocaklar, çeÅŸmeler, tuvalet, otopark, Orman Ä°ÅŸletmesine ait 6 yataklı misafirhane, 2500 kiÅŸilik amfi tiyatro ÅŸeklinde düzenlenmiÅŸ yaÄŸlı güreÅŸ alanı, foto safari yapılabilecek güzellikte manzarası bulunmaktadır.
Eskipazar Sadeyaka Köyü sınırları içindedir. Büyük islam alimi Åžeyh Ali Semerkandi’nin uzun yıllar yaÅŸadığı topraklardır. Halen bilinen dünyadaki 3 kutsal sudan birisidir. Semerkandi’nin birçok eseri olmasına raÄŸmen en önemlisi Bahrul Ulum isimli tefsir kitabıdır. Özellikle son yıllarda burası daha çok tanınmaya baÅŸlanmış ve yılda binlerce insanın ziyaret ettiÄŸi bir alan haline gelmiÅŸtir.
Ä°limizi Gerede ilçesine baÄŸlayan karayolundan yaklaşık 3 km içeride bulunan Eskipazar ilçesi Ä°manlar Köyü sınırları içinde bulunan Akkaya Hamamının, en az ilçenin tarihi kadar eski bir oluÅŸum olduÄŸu bilinmektedir. Bu yüzden doÄŸal sit alanı olarak tescillenmiÅŸtir.
Akkaya Termal ve Travertenleri, çalışmaları kapsamında 2005 Yılında Eskipazar Belediyesince MTA Genel MüdürlüÄŸüne sondaj çalışması yaptırılmıştır. 266 metre derinlikte 37 derece sıcaklığında ve saniyede 40 litre debiye sahip jeotermal su kaynağı bulunmuÅŸtur.
Banyo kürleri, havuz ve dış uygulamalarla Kronik Romatizmal hastalıklarda, Ortopedik Ameliyat sonrası omurga ve eklem artrozlarında, sporcu yaralanmalarında, cilt ve deri hastalıklarının tedavisinde kullanılabileceÄŸi, ayrıca teçhiz edilecek olan bir saÄŸlık merkezinde tıbbi bir program çerçevesinde uygulanması durumunda çok daha fazla yararlı olacağı belirtilmiÅŸtir.
